Amstelland-ontmoeting over de ‘Heeren van Aemstel’

Op zondagmiddag 8 oktober 2023 organiseerde Stichting Beschermers Amstelland samen met Museum Amstelland in Ouderkerk aan de Amstel op de buitenplaats Wester Amstel een Amstellandontmoeting. Op het programma stond een lezing, gehouden door Ad van Fessem, over de geschiedenis van Amstelland en ‘de Heeren van Aemstel’. Ad bleek een enthousiaste verteller die ons meenam in de historie van Amstelland in de periode 1000-1300, de periode van ontginning van het veen, waarbij Amstelland het strijdtoneel was van de ambities van de graven van Holland en de bisschop van Utrecht. Dit is dan ook de periode dat de Heeren van Amstel hun macht in dit gebied hebben laten gelden. Dat waren er bij elkaar wel zeven. Maar wat moet je daar vandaag de dag nog mee?

Het is belangrijk dat we kennis hebben over het verleden, want het heden kan eigenlijk niet begrepen worden zonder die kennis van het verleden. Hoe is ons landschap eigenlijk gevormd? Amstelland was eeuwenlang een onbewoond veenmoeras dat vanaf de 11e eeuw in cultuur gebracht werd. Zo is het hedendaagse proces van de bodemdaling eigenlijk al in de 11e eeuw begonnen met de ontginning van het veen, de ontwatering om dit gebied ook landbouwkundig te bewerken. Er werden sloten gegraven om het overtollige water af te voeren. En zo kreeg het gebied ‘waarde’. Dat moest bestuurd worden en daar werd ook letterlijk om gevochten. De ontginning geschiedde veelal vanuit centrumplaatsen die als parochies waren gevestigd in het gebied. De wereldlijke en kerkelijke, geestelijke bestuurlijke indeling vielen vaak nog niet goed te onderscheiden. Die ambtsgebieden werden kerspel of karspel genoemd. Naast landbouwactiviteit was ook de toedeling van visrechten belangrijk.

Met ‘Amstelland’ bedoelen we tegenwoordig de streek ten zuiden van Amsterdam, met als belangrijkste plaatsen: Amstelveen, Diemen, Duivendrecht en Ouderkerk, die allemaal ouder zijn dan Amsterdam. De stad rekenen we nu niet meer tot het gebied. De naam Amstel komt van de oude Nederlandse naam "Amestelle", dat "plaats aan het water" betekent. Dat is de oorspronkelijke naam van Ouderkerk aan de Amstel. De oudste vermelding van Amestelle is in een akte, een oorkonde van de bisschop van Utrecht uit 1105, waarin Wolfgerus als schout van Amestelle wordt genoemd.

Ouderkerk was in de periode tussen 1100 en 1300 een belangrijk bestuurscentrum, de zetel van de vertegenwoordiger van de bisschop van Utrecht: Egbert van Aemstel, zijn zoon was Gijsbreght, die de positie van zijn vader erfde. Hij noemde zich ‘ridder en Heer van Aemstelland’. In 1204 had Van Aemstel een huis in Ouderkerk op de locatie van Beth Haim, de joodse begraafplaats. Waarschijnlijk stond het kasteel van 'de Heeren van Aemstel' dus in Ouderkerk. Een van die heren, Gijsbrecht van Amstel, is bekend van het complot tegen graaf Floris de 5e van Holland, en hij figureerde ook later als hoofdpersoon in het toneelstuk van Joost van den Vondel). De ‘Heeren van Aemstel’ raken in ongenade na betrokkenheid bij de moord op Floris de 5e in 1296. Vanaf het begin van de 14e eeuw wordt Amsterdam belangrijk. Ouderkerk bleef wel een knooppunt van wegen en waterlopen. In 1339 is een brug over de Amstel gebouwd, waar door Amsterdam tol werd geheven.

Zonder kennis van het verleden geen zicht op de toekomst

Na de lezing van Ad van Fessem was er een paneldiscussie onder het motto "Zonder (inzicht in) het verleden, geen (uitzicht op de) toekomst" over de toekomst van de Amstelscheg, de ‘groene long van Amsterdam’. Het panel werd geleid door Renske Peters (oud-voorzitter van SBA). Aan het panel werd deelgenomen door Rogier Groen (ondernemer in Ouderkerk), Ad van Fessem en Wim Zwanenburg, voorzitter van de Stichting Beschermers Amstelland.

De panelleden waren er van overtuigd dat het landgoed en historisch en cultureel erfgoed in Amstelland goed beschermd moet worden. Door alle grote veranderingen als gevolg van verstedelijking, klimaat , landbouw worden het landschap en het historisch en cultureel erfgoed bedreigd en bestaat de kans dat het verdwijnt. Als Stichting Beschermers Amstelland moeten we daar tezamen met bewoners en bezoekers aan het gebied alert op zijn en onze zienswijze kenbaar maken aan de overheden die werken aan de gebiedsontwikkeling. De middag werd afgesloten met een borrel.

Zie ook over de 'Heren van Amstel': https://nl.wikipedia.org/wiki/Heren_van_Amstel

en over Gijsbrecht van Amstel: https://nl.wikipedia.org/wiki/Gijsbrecht_IV_van_Amstel

over: Wolfgerus van Amstel: https://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfgerus_van_Amstel